Cyjanek o piątej (Kyanid o páté, 2013)

Přidal: Přemek |

Březen 18, 2014

Pavel Kohout. Rozhlasová adaptace divadelní hry, napsané v roce 1996 na motivy novely „Mur między nami“ (Zeď mezi námi, Tecia Werbowská). Překlad Krystyna Krauze. Rozhlasová adaptace Andrzej Ferenc. Zvuk Andrzej Brzoska. Hudba James Hilsden, hraje autor. Produkce Andrzej Brzoska. Režie Andrzej Ferenc.

Osoby a obsazení: Zofia (Danuta Nagórna), Irena (Małgorzata Kaczmarska).

Nastudovalo Polskie Radio v roce 2013. Premiéra 4. 1. 2014 (PR Program 1, 17:10 h.; 45 min.).

Pozn.: Rozhlasová hra byla natočena ve stejném obsazení, s toutéž hudbou a v téže produkci, jako divadelní inscenace, která měla premiéru 17. 10. 2013 v Teatr Collegium Nobilium (Warszawa).

Pozn. 2: V roce 2004 byl podle Kohoutova scénáře natočen stejnojmenný film.

Lit.: anonym: Cyjanek o piątej w radiowej Jedynce. In web Polskie radio, leden 2014 (článek). – Cit.: Zapraszamy na słuchowisko według sztuki Pavla Kohouta. W kameralnym dramacie wyreżyserowanym przez Andrzeja Ferenca wystąpią Danuta Nagórna i Małgorzata Kaczmarska.

„Cyjanek o piątej“ Pavla Kohouta to historia dwóch kobiet skrzywdzonych przez los. Zofia Lass jest Polką, autorką tylko jednej książki – światowego bestsellera „Mur między nami“. Książka opisuje losy Żydówki zamkniętej w murach getta, jest napisana w formie pamiętnika. Dzięki powieści Zofia zyskała sławę i niemały majątek, na starość postanowiła osiąść w Pradze. Pewnego dnia składa jej wizytę Irene, która przyjechała z Kanady. Zofia początkowo traktuje gościa z rezerwą – myśli, że to kolejna wielbicielka jej talentu. W trakcie rozmowy okazuje się, że Irene jest Żydówką, która jako dziecko została przerzucona z getta na aryjską stronę. Interesuje ja, czy historia opisana w książce Zofii wydarzyła się naprawdę. Pisarka uparcie twierdzi, że jest to wyłącznie fikcja literacka. Irene twierdzi, że w losach opisanych przez Zofię rozpoznaje losy swojej matki Hanele Sterbchuss.
Pozn.: Czym różni się świat realny od przedstawionego, co oddziela od fikcji, a prawdziwe życie od literatury? Poruszająca, intrygująca i przewrotna sztuka Pavla Kohouta, czeskiego prozaika, dramaturga, scenarzysty i reżysera nie daje prostej odpowiedzi na te pytania. Fabuła przedstawienia zachowującego, jak w antycznej tragedii, jedność czasu, miejsca i akcji, a opartego na motywach noweli Tecii Werbowskiej, obraca się – dosłownie, z nagłymi zwrotami i dramatycznymi przełomami – wokół pewnej książki napisanej w formie pamiętnika, która okaże się z czasem pamiętnikiem na wskroś prawdziwym, a autorstwo diariusza zostanie w drastyczny sposób podważone…
Zofia Lass jest Polką, autorką tylko jednej książki – światowego bestsellera „Mur między nami“. Książka opisuje losy Żydówki zamkniętej w murach getta, jest napisana w formie pamiętnika. Dzięki powieści Zofia zyskała sławę i niemały majątek, na starość postanowiła osiąść w Pradze. Pewnego dnia składa jej wizytę Irene, która przyjechała z Kanady. Zofia początkowo traktuje gościa z rezerwą – myśli, że to kolejna wielbicielka jej talentu. W trakcie rozmowy okazuje się, że Irene jest Żydówką, która jako dziecko została przerzucona z getta na aryjską stronę. Interesuje ja, czy historia opisana w książce Zofii wydarzyła się naprawdę. Pisarka uparcie twierdzi, że jest to wyłącznie fikcja literacka. Irene twierdzi, że w losach opisanych przez Zofię rozpoznaje losy swojej matki Hanele Sterbchuss.

Zofia (około 75), Irena (około 50) – lub nieco młodsze. Istotna jest różnica wieku.
Obie pochodzą z Polski. Obie nie mieszkają w kraju. Czy ich spotkanie przysłuży się rozwikłaniu tajemnicy sprzed pół wieku?

Sztuka Kohouta porusza drażliwy temat stosunków polsko-żydowskich. To przejmujący dramat o moralności, przyjaźni i granicach nienawiści. To historia dwóch kobiet skrzywdzonych przez los. Zofia Lass jest Polką, autorką tylko jednej książki – światowego bestsellera „Mur między nami“. Książka opisuje losy Żydówki zamkniętej w murach getta, jest napisana w formie pamiętnika. Dzięki powieści Zofia zyskała sławę i niemały majątek, na starość postanowiła osiąść w Pradze. Pewnego dnia składa jej wizytę Irene, która przyjechała z Kanady. Zofia początkowo traktuje gościa z rezerwą – myśli, że to kolejna wielbicielka jej talentu. W trakcie rozmowy okazuje się, że Irene jest Żydówką, która jako dziecko została przerzucona z getta na aryjską stronę. Interesuje ja, czy historia opisana w książce Zofii wydarzyła się naprawdę. Pisarka uparcie twierdzi, że jest to wyłącznie fikcja literacka. Irene twierdzi, że w losach opisanych przez Zofię rozpoznaje losy swojej matki Hanele Sterbchuss. Pokazuje jej pamiętnik matki, który po pięćdziesięciu latach odnalazła w podwójnym dnie torby, w której jako niemowlę została wyniesiona poza obręb getta. Okazuje się, że tekst pamiętnika jest identyczny z tekstem książki Zofii – a więc wydała ona cudzy tekst pod swoim nazwiskiem. Pisarka tłumaczy Irene, że żaden wydawca nie chciał wydać w okresie powojennym kolejnego pamiętnika nieżyjącej już osoby. Żeby ratować pamięć o przyjaciółce, podpisała się pod jej manuskryptem – dopiero fakt, iż wydany on został jako świadectwo aryjki, która wczuła się w rolę zamkniętej w getcie Żydówki, przyczynił się do międzynarodowego sukcesu książki. Irene nie chce zrozumieć, jakimi pobudkami kierowała się Zofia. W jej oczach jest ona oszustką, która przywłaszczyła sobie dzieło i duszę jej matki. Przyjechała do Pragi, żeby się zemścić. Zofia bez oporów podpisuje oświadczenie, iż jej jedyna książka jest plagiatem. Ale Irene przywiozła ze sobą także cyjanek – twierdzi, że pochodzi on z czasów wojny, matka dała go opiekunom Irene na wypadek, gdyby Niemcy odkryli, że przechowują żydowskie dziecko – chciała im umożliwić godną śmierć. Cyjanek w czasie wojny miał ogromną wartość. Irene zamierzała dać Zofii wybór: albo przyzna się do kradzieży, albo zmusi ją do zażycia trucizny. Zofia widząc, jak wielka jest nienawiść córki jej ukochanej Hanele, bez namysłu połyka cyjanek. Trucizna nie działa. Być może Hanele została oszukana przez szmalcowników, albo jest to prowokacja Irene, która chciała zobaczyć w oczach Zofii śmiertelny strach. Zawiodła się – Zofia jest schorowana i zrezygnowana, uważa, że szybka śmierć byłaby dla niej wybawieniem. Zofia też czuje się oszukana przez Irene.
Jest to świetna propozycja aktorska. Nieustanne kontrapunkty psychologiczne trzymają widza w ciągłym napięciu. W tym mikrokosmosie dwóch kobiet „po obu stronach getta“ mimo upływu czasu odbija się wiek XX ze sowimi demonami krzywdy i przebaczenia, wykorzystania i dochodzenia sprawiedliwości.