Degrengolada (Marast, 2011)

Pozn.: 3 jednoaktówki: Atest, Marast i Safari (1979), których bohaterem Kohout uczynił, zapożyczonego ze sztuk Václava Havla, Ferdynanda Vańka)

Sztuki łączyła postać Ferdynanda (chociaż w Wernisażu nosił on imię Fryderyk) Vańka.
Małomówny i grzeczny, zasadniczy, ale nieco komiczny dysydent Vaniek okazał się najżywotniejszym tworem Havla i zrobił niebywałą karierę.
Został przejęty przez innych dramatopisarzy z kręgu Karty 77, zresztą przywoływanych w jednoaktówkach.
Pavel Kohout wprowadził go do Atestu, Degrengolady i Safari, Pavel Landovský zaś do Aresztu; ponadto Jiří Dienstbier w Przyjęciu przedstawił pobyt Vańka w więzieniu.
Ponieważ wczesnej dramaturgii Havla patronował Eugene Ionesco, zapewne od niego też wywodzi się idea cyklu sztuk z protagonistą mającym rysy autora.
W każdym razie Ionesco doprowadził do spotkania swego Berengera z Vańkiem w Scenie. Jeśli dodać, że Samuel Beckett poświęcił Havlowi Katastrofę, a Tom Stoppard adaptował dedykowane mu Largo Desolato, wspierała czeskiego dysydenta swoista międzynarodówka dramatopisarzy.

Wydawnictwo Przedświt powstało w październiku 1982 roku i stało się szybko jednym z największych podziemnych wydawnictw. Zostało założone przez Wacława Holewińskiego i Jarosława Markiewicza (1942-2010). Ambicją wydawnictwa była edycja wszelkiej, nie tylko politycznej, literatury, która nie mogła ukazać się w obiegu oficjalnym.

Przedświt, 1988 (data przybliżona)
tłumaczenie Andrzej S. Jagodziński

Andrzej Piszczatowski zaprasza słuchaczy do wysłuchania Degrengolady:
„Wszystko zaczęło się w 1975 roku, gdy Václav Havel napisał dwie, do pewnego stopnia autobiograficzne, jednoaktówki: Audiencja i Wernisaż, których głównym bohaterem był prześladowany przez władze pisarz i działacz niezależny Ferdynand Waniek.” – tak na okładce Antologii sztuk czeskich dysydentów, zatytułowanej W roli głównej Ferdynand Waniek, pisze Andrzej S. Jagodziński, tłumacz sztuk m.in. Havla i Kohouta.

Jednoaktówki odniosły światowy sukces, więc w 1978r. Havel napisał Protest, a Pavel Kohout Atest. Gdy w 1981 roku Havel siedział w więzieniu, jego przyjaciele postanowili kontynuować cykl i zadedykować je przyszłemu Prezydentowi Republiki. Tak powstała Degrengolada (Kohout) i Areszt (Landowski). W 1983 roku, kiedy Havel wychodził z więzienia, Jiři Dienstbier (przyszły minister spraw zagranicznych) powitał go jednoaktówką Przyjęcie, a wreszcie w 1985 r. Pavel Kohout zamknął cykl sztuką Safari.

Bohaterem wszystkich tych, napisanych przez przyjaciół Havla, sztuk, jest Ferdynand Waniek. Tworzą one niezwykle ważny, artystyczny dokument życia w Czechosłowacji (ale nie tylko) czasów realnego socjalizmu, bowiem Waniek, pokazywany w różnych środowiskach, ujawnia stan świadomości wszystkich grup społeczeństwa, a nie tylko dysydentów. Sztuki te są w większości bardzo zabawne, nic więc dziwnego, że w salach teatralnych Europy padały rekordy frekwencji.

Tak też było w 1980 roku, Kiedy Zygmunt Hübner wystawił w warszawskim Teatrze Powszechnym Audiencję, Wernisaż i Protest Havla, spektakl zdjęty z afisza natychmiast po wprowadzeniu stanu wojennego.

W roku 1984, Andrzej S. Jagodziński zaproponował zagranie, przetłumaczonej przez siebie Degrengolady, aktorom złożonego głównie z członków zespołu Teatru Powszechnego, podziemnego Teatru Domowego.

Sztuka, grana w mieszkaniach prywatnych, cieszyła się wielkim powodzeniem (około 60 przedstawień), więc obejrzało ją około 3000 widzów. Była też bohaterką zdarzenia szczególnego. Już w trakcie jednego z pierwszych spektakli (we Wrocławiu), publiczność (127 osób) i aktorzy zostali aresztowani przez bezpiekę i spędzili noc (a niektórzy dwie) w areszcie. Właściciel mieszkania ukarany został grzywną oraz karą (to brzmi jak dowcip z czeskiej sztuki) polegająca na podaniu tego faktu, wraz ze swoim adresem w „kajającym się” ogłoszeniu prasowym. Nie zaskoczę tych z Państwa, którzy pamiętają nastroje tamtych czasów, wiadomością, że otrzymał pocztą, od różnych ofiarodawców, sumy, które w pełni zrekompensowały grzywnę.